Przez 17 lat w gminie w obszarze wodno-kanalizacyjnych usługi były realizowane poprzez umowę z prywatną firmą, która była bardzo ogólna i nieprecyzyjna. Nieprecyzyjne zapisy umowy powodowały trudności interpretacyjne. Firmy zarządzającej gminnym zasobem wodno-kanalizacyjnym tak naprawdę nie można było rozliczyć z podejmowanych działań, bo nie przewidywała tego ww. archaiczna umowa. Nie było wiadomo czy i jakie inwestycje prowadzi Firma, czy i jak modernizuje sieć, jak zapobiega awariom itp. Cierpieli na tym mieszkańcy naszej Gminy. Umowa ta, w tej formule całkowicie się wyczerpała, gdyż nie przystawała do tempa zmian i konieczności rozwoju. Przez lata funkcjonowania samorządu nie powstała też w Łubnianach spółka komunalna, gmina nie miała potencjału organizacyjno-finansowego aby powołać spółkę. Wobec powyższego gmina Łubniany zdecydowała się, jako podmiot publiczny, który jest jednocześnie właścicielem sieci wodno-kanalizacyjnej, poszukać partnera prywatnego, który zajmie się zarządzaniem siecią i skutecznie ją rozwinie. Zdecydowano się na pionierskie, jak na gminy wiejskie, działanie, aby w przetargu nieograniczonym, w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego wyłonić nowego operatora sieci wodno-kanalizacyjnej.  Gmina Łubniany, jako pierwsza gmina wiejska w województwie opolskim, zdecydowała się na zarządzanie i eksploatację siecią wod.-kan. w modelu partnerstwa publiczno-prywatnego (dalej:PPP). Aby przystąpić do takiego działania i realizacji przedsięwzięcia należało w pierwszej kolejności ocenić jego efektywność.

W szczególności polegało to na:

• określeniu planowanego zakresu przedsięwzięcia,
• analizy interesariuszy przedsięwzięcia, ich roli i wpływu na zakres planowanych działań,
• analizie prawno-organizacyjnej przedsięwzięcia, w szczególności możliwości stosowania PPP,
• zdefiniowano uczestników przedsięwzięcia oraz określono ich wzajemne zobowiązania,
• przeprowadzono kalkulację ekonomiczną przedsięwzięcia,
• wreszcie dokonano oceny efektywności i przygotowano rekomendację dotyczącą optymalnego modelu organizacyjno-prawnego przedsięwzięcia wskazując jako właściwe rozwiązanie oparte o PPP.

Analizy opisane wyżej wskazały na możliwość stosowania modelu partnerstwa publiczno-prywatnego w zakresie planowanego przedsięwzięcia. Opracowano zatem niezbędną dokumentację przetargową, w tym:

• Specyfikację Istotnych Warunków zamówienia (dalej: SIWZ) wraz z ogłoszeniem,
• opis potrzeb i wymagań gminy , jako partnera publicznego,
• projekt umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym,
• dokumentację techniczną związaną z zadaniami zlecanymi do wykonania partnerowi prywatnemu.

Przedsięwzięcie zawsze i w każdym przypadku wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego specyfikę i charakter danej gminy oraz jej założone cele. Tu sprawa była bardziej złożona, gdyż Gmina Łubniany musiała dźwigać ciężary tzw.: „bycia pierwszym”.

Identyfikacja interesariuszy przedsięwzięcia określiła ich w sposób następujący:

• podmiot publiczny – Gmina Łubniany,
• podmiot prywatny – przedsiębiorca wyłoniony w drodze udzielonego zamówienia publicznego na okres 10 lat,
• użytkownicy infrastruktury - ponad 10 000 osób, co daje ponad 3000 gospodarstw domowych,
• dostawcy wody i odbiorcy ścieków.

Obok działań inwestycyjnych i modernizacyjnych, o których mowa niżej, jako innowację należy wskazać nowoczesny sposób zarządzania siecią. Jej wielką zaletą jest zupełnie bez kosztowe dla Gminy Łubniany, zarządzanie siecią wodno-kanalizacyjną. Przyjęte rozwiązania pozwalają realizować ważne zadanie publiczne, związane z bezpieczeństwem i komfortem życia mieszkańców bez angażowania zasobów osobowych i finansowych gminy. Rozwiązanie to sprawia, że oddany w zarządzanie i utrzymanie majątek gminy w postaci infrastruktury technicznej służącej gospodarce wodno-ściekowej, przynosi gminie realny dochód w postaci czynszu za jej dzierżawę, przy jednoczesnym uwolnieniu mocy samorządu do dalszego jej rozwoju.

Do zakresu przedsięwzięcia między innymi wchodzą następujące działania, których realizację zaplanowano na pierwsze dwa lata trwania umowy PPP:

• modernizacja wodomierzy na przyłączach domowych – zdalny system odczytu,
• wymiana i modernizacja hydrantów przeciwpożarowych – bezpieczeństwo p-poż.,
• budowa przepompowni ścieków w miejscowości Luboszyce,
• przegląd i modernizacja istniejących pompowni przydomowych (POŚ), przy czym w pierwszej kolejności planowany jest przegląd i wymiana najstarszych przepompowni,
• przeniesienie istniejącego przepływomierza wybudowanego na sieci rurociągu tranzytowego w miejscowości Trzęsiny.

Dodatkowo zrealizowano:

• opracowanie strategii działalności, w ramach zbiorowego dostarczania wody i zbiorowego odprowadzania ścieków na terenie Gminy Łubniany na okres 10 lat,
• opracowanie Wieloletniego Planu Rozbudowy i Modernizacji Urządzeń wodno-  kanalizacyjnych,
• opracowywanie i zatwierdzanie w urzędzie regulacyjnym nowych taryf na zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, uwzględniające wszystkie koszty związane z gospodarką wodno-kanalizacyjną na terenie gminy,
• opracowanie i wdrożenie na terenie Gminy Łubniany nowego systemu obsługi klienta usług wodno-kanalizacyjnych, w tym:

1. 1. wdrożenie automatycznego systemu odczytu wodomierzy i rozliczeń z klientem,
   2. wdrożenie ciągłego systemu legalizacji wodomierzy,
   3. wdrożenie systemu powiadamiania o awariach i planowanych przerwach w dostawie wody dla odbiorców z terenu gminy,
   4. wprowadzenie elektronicznego systemu inwentaryzacji sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w oparciu o C-GEO lub GIS,
   5. stworzenie na terenie gminy punktu obsługi klienta, w tym biura technicznego zajmującego się wydawaniem warunków technicznych przyłączenia oraz odbiorami technicznymi,
   6. umożliwienie regulacji opłat za wodę i ścieki w placówkach handlowych na  terenie gminy bez dodatkowych opłat.

Po rozstrzygnięciu przetargu podpisano umowę, która weszła w życie 1 marca 2021 r. i zawiera aż 54 obowiązki partnera prywatnego – zapisy wynikają z wielu ustaw dotyczących spraw wodno-kanalizacyjnych. Umowa, została podpisana na 10 lat, zakładała m.in, że podmiot prywatny będzie płacił samorządowi czynsz za dzierżawę infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej. Dodatkowo firma wybuduje (w pierwszym roku trwania umowy) przepompownię ścieków w Luboszycach. W ciągu dwóch pierwszych lat trwania umowy partner prywatny wykona przegląd i modernizację 760 najstarszych przydomowych przepompowni ścieków, gdyż na terenie gminy funkcjonuje kanalizacja ciśnieniowa. Dodatkowo zobowiązano partnera prywatnego do wymiany na radiowe wodomierze na przyłączach domowych.

Przystępując do opisu wdrożenia innowacji musimy uznać za najbardziej kluczowe dobre przygotowanie dokumentacji, o której mowa w punkcie: diagnoza sytuacji „na wejściu”. Jest to absolutnie kluczowe aby poprawnie dokonać oceny efektywności przedsięwzięcia, dobrze dobrać narzędzia prawne, a następnie zbudować zgodną z oczekiwaniami i przepisami prawa dokumentację.

Rola Podmiotu Publicznego jest na każdym etapie bardzo duża i wypełniona odpowiedzialnością. Sam proces wdrożenia jest tą częścią przedsięwzięcia, za którą Podmiot Publiczny odpowiada w pełni i którą kieruje. To prawdziwy „egzamin” sprawdzający poziom przygotowania przedsięwzięcia, profesjonalizm kierującego pracami oraz komunikację między interesariuszami przedsięwzięcia.

Przebieg wdrożenia jest i być powinien bardzo formalny, co zapewnia jego transparentność i chroni wdrażającego przed uchybieniami formalnymi.

• Rozpoczynamy od ogłoszenia zamówienia publicznego na wyłonienie partnera prywatnego.
• Ten proces wymaga promocji przedsięwzięcia i jasnej komunikacji z potencjalnymi oferentami. Obowiązuje zasada: „im większe zainteresowanie, tym lepiej”. Im więcej pytań i odpowiedzi, tym większa gwarancja dobrej , kompletnej oferty, złożonej w odpowiedzi na nasze ogłoszenie.
• Po zakończeniu biegu terminów i ewentualnych procedur odwoławczych następuje proces przekazywania infrastruktury technicznej w zarząd Partnera Prywatnego. Proces ten wymaga od Partnera Publicznego dobrej komunikacji z podmiotem oddającym infrastrukturę. 
• Wymagany jest okres przejściowy (krótki), w którym następuje wymiana podmiotu zarządzającego siecią.
• Po tym etapie i po niezbędnych rozliczeniach następuje czas realizacji umowy o zarządzanie siecią wodno-kanalizacyjną opartą na umowie partnerstwa publiczno-prywatnego.

Po dwóch latach trwania umowy można jednoznacznie stwierdzić, że jej zapisy realizowane są punkt po punkcie. Gmina Łubniany udostępniła infrastrukturę i projektuje nowe elementy sieci, a spółka Plada ponosi koszty konserwacji, modernizacji i wymiany eksploatowanych urządzeń.

Partner Prywatny koordynuje całość gospodarki wod-kan. – np. prowadzi rozliczenia z klientami, monitoruje płatności, przeprowadza inwestycje i modernizacje oraz prowadzi całodobowy serwis sieci. Ponadto stworzony został wieloletni plan inwestycji wod.-kan. i strategia rozwoju gospodarki wod.-kan., czyli wizja konkretnego rozwoju, której wcześniej nie było! Bardzo ważny jest fakt, że Gmina znalazła partnera, który wie, że jednym z obowiązków współpracy z samorządem jest konieczność rozmowy, konsultacji celów, ale i wizji rozwoju.

Początkowo pomysł samorządu budził obawy i został sceptycznie przyjęty przez mieszkańców, którzy, choć zmęczeni dotychczasowym zarządzaniem w obszarze wod-kan. (brak systematycznych konserwacji przydomowych przepompowni, coraz większa awaryjność – gejzery z fekaliów eksplodowały w domach i na ogródkach, opieszałość reakcji na awarie) bali się drastycznych wzrostów cen za dostawę wody i odbiór ścieków.

Z perspektywy dwóch lat pozytywnie można ocenić rezultaty wdrożonej innowacji. Korzyści, które wynikają z realizacji umowy w trybie PPP na zarządzanie i eksploatację siecią wodną (około 112 km) i kanalizacyjną (około 102 km bez przyłączy) w gminie Łubniany z perspektywy dużych aglomeracji mogą wydawać się oczywiste, jednak dla Łubnian jeszcze ponad dwa lata temu były w sferze „nie do osiągnięcia”, stanowiąc „melodię dalekiej przyszłości”.

Podjęte działania:

1. Budowa tłoczni ścieków w Luboszycach (koszt inwestycji ok. 900 000 zł – po stronie Partnera Prywatnego) – dzięki tej inwestycji znacząco obniżono ciśnienie robocze w sieci kanalizacji, co nie tylko poprawiło hydraulikę, ale przede wszystkim zmniejszyło awaryjność pomp w przydomowych przepompowniach – zwłaszcza w Sołectwach Kępa, Luboszyce i Biadacz. Od momentu otwarcia przepompowni nie odnotowano żadnej awarii, która powodowała wyciek fekaliów w domach lub ogrodach. Obniżenie ciśnienie roboczego w kanalizacji jest również rozwiązaniem ekologicznym – energooszczędnym.
2. Wymiana 3 000 szt. wodomierzy na wodomierze z odczytem zdalnym (koszt zakupu wodomierzy wraz z antenami stacjonarnymi 1 825 000 zł – po stronie Partnera Prywatnego) poprzez koncentratory. Jest to rozwiązanie korzystne ze wszech miar dla Mieszkańców, którzy nie są już niepokojeni, w celu odczytu liczników analogowych.
3. 24 godzinny nowoczesny system monitoringu nadzorujący pracę pomp (system SCADA) i pracę procesu wydobycia wody oraz regulacji ciśnienia w sieci w zależności od pory dnia i zapotrzebowania. Dzięki temu partner prywatny w czasie rzeczywistym otrzymuje informacje o awariach – jest w stanie zapobiegać nie tylko sprawnie, ale i szybko. Oczywiście przekłada się to również na portfel Mieszkańców, którzy ponoszą mniejsze koszty awarii.
4. Wymiana pomp i szaf sterujących na stacji uzdatniania wody SUW Kobylno (z pomp sieciowych modelu PJM na pompy sieciowe oparte na falownikach (skutkuje to obniżeniem ciśnienia w sieci w porze nocnej, co nie tylko wydłuża żywotność sieci, ale jest również bardzo oszczędne).
5. Systematyczny serwis i wymiana hydrantów, co znacząco poprawia bezpieczeństwo przeciwpożarowe w Gminie.
6. Rozbudowa sieci wod.-kan. w Kępie i w Kolanowicach.
7. Remont 900 przydomowych przepompowni (w zapisach umowy było to 760 przepompowni) – co oczywiście zmniejsza awaryjność przydomowych przepompowni.
8. 3000 interwencji serwisowych – do większości awarii, zespół dociera w niespełna godzinę (praca w systemie dwuzmianowym).
9. SMSowy system powiadamiania o awariach ułatwia komunikację z Mieszkańcami, którzy na bieżąco są informowani np. o przerwach w dostawie wody, awariach itp.
10. e-BOK (elektroniczne Biuro Obsługi Klienta) – możliwość zarządzania rachunkami bez wychodzenia z domu.
11. e Faktura – do tej pory to łatwe i ekologiczne rozwiązanie nie było możliwe. Dodatkowo, gospodarstwa, które zdecydowały się na e-fakturę, płacą mniejsze rachunki za wodę i ścieki (mniejsza opłata abonamentowa).
12. Aplikacja mobilna dla serwisantów – umożliwia szybszą interwencję podczas awarii.
13. Dzięki inwestycjom na sieci wod.-kan. zmniejszono utratę wody. Powszechnie wiadomo, że naprawa wadliwych instalacji i inwestowania w nie jest podstawą oszczędności wody!

Nakłady związane z pilotażowym wdrożeniem przedsięwzięcia nie wystąpiły po stronie Partnera Publicznego, czyli Gminy Łubniany. Nie poniesiono żadnych nakładów o charakterze inwestycyjnym, ani związanym z bieżącym utrzymaniem sieci. Źródłem wynagrodzenia Partnera Prywatnego są opłaty od użytkowników/mieszkańców wg. ustalonej taryfy, czyli opłaty za dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków. Gmina Łubniany po stronie kosztów związanych z pilotażowym wdrożeniem przedsięwzięcia może jedynie zaliczyć koszty pracy zaangażowanych pracowników oraz koszt doradztwa i obsługi prawnej. W tym miejscu należy podkreślić, że Partner Prywatny z tytułu dzierżawy sieci wodno-kanalizacyjnej ponosi koszt czynszu dzierżawnego w wysokości 11.070,- zł brutto miesięcznie, co stanowi realny dochód gminy w całym okresie trwania umowy.

Wprowadzonymi rozwiązaniami w Gminie Łubniany w zakresie gospodarki wodno – kanalizacyjnej zainteresowane są inne gminy wiejskie na Opolszczyźnie. W sektorze wodno-kanalizacyjnym w modelu PPP funkcjonują w Polsce 24 projekty, w tym również w Łubnianach.

Każda ze stron umowy musiała przyjąć cześć ryzyk , zgodnie z ich podziałem między Partnerów:

1. Partner Publiczny :
   • możliwe negatywne działanie administracji publicznej, w tym zmiany przepisów prawa,
   • protesty, niezadowolenie społeczne związane z realizacją przedsięwzięcia,
   • ryzyko związane ze stanem prawnym i technicznym mienia po długoletniej eksploatacji przez poprzedniego operatora.
2. Partner Prywatny:

• • ponoszenie kosztów konserwacji, modernizacji i wymiany eksploatowanych urządzeń,
  • ponoszenie kosztów badań wody i ścieków oraz korzystania ze środowiska,
  • osiąganie wymaganych parametrów jakościowych wody i ścieków.

Zainteresowanym prezentowanym rozwiązaniem należy wyjaśnić, że drogą do uniknięcia problemów na etapie realizacji przedsięwzięcia jest rzetelne jego przygotowanie. Oparte na twardych danych. Samo postępowanie musi zostać wprowadzone transparentnie i zrozumiale dla wszystkich interesariuszy. To daje gwarancję powodzenia!

Występujące obawy mieszkańców, np. te związane z kosztami usługi, weryfikuje czas. Najważniejszy odbiorca/mieszkaniec dostrzega z czasem fakt, iż dostarczono mu dobrej jakości usługę za rozsądne koszty, co eliminuje napięcia społeczne i pozwala realizować zadanie publiczne, jakim jest gospodarka wodno-ściekowa.